میکروسکوپ یکی از وسایل آزمایشگاهی اصلی در آزمایشگاه علوم زیستی، دامپزشکی، گیاه شناسی و حتی مواد و متالوژی ست که به عنوان لوازم کمک آموزشی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. به عبارت دیگر میکروسکوپ وسیله ای برای رویت اجسامی ست که با چشم دیده نمی شوند. برخی از اجسام با چشم دیده می شوند اما جزئیات آن ها به دلیل کوچک بودن با شچ قابل مشاهده نیستند. مانند قطره یک خون که کاملا قابل مشاهده ست اما گلبول های قرمز موجود در آن با چشم قابل رویت نیست.
میکروسکوپ های اولیه ظاهر بسیار ساده ای داشتند و از ترکیب دو عدسی و یک لوله تشکیل می شدند . عدسی که در مقابل چشم قرار می گیرفت عدسی چشمی و عدسی که در مقابل شی قرار می گرفت عدسی شی می نامیدند. با گذشت زمان تکنولوژی های متنوعی برای صیغل دادن به عدسی ابداع شد.لنزها نیز بهتر و بهتر شدند وبسیاری از ایرادات و کمبودها رفع شد.
انواع میکروسکوپ از نظر تعداد چشمی
میکروسکوپ های تک چشمی : این نوع از میکروسکوپ ها دارای یک عدسی چشمی بوده و هنگام کار بایستی با یک چشم به تصویر نگاه نمود و چشم دیگر را باید بسته نگاه داشت که استفاده طولانی و مستمر سبب خستگی چشم کاربر می گردد.
میکروسکوپ های دو چشمی : این نوع از میکروسکوپها دارای دو عدد عدسی چشمی بوده و معمولا یکی از عدسی ها دارای پیچ دیوپتر (سیستم فوکوس مجزای چشمی) بوده و به راحتی می توان با هر دو چشم نمونه را مشاهده کرد.
میکروسکوپ های سه چشمی : همانند میکروسکوپهای دو چشمی بوده اما با این تفاوت که فقط یک شکاف یا چشمی سومی هم بروی هد میکروسکوپ اضافه شده که وظیفه آن انتقال تصویر به دوربین میکروسکوپ می باشد.
انواع میکروسکوپ از لحاظ آشکار ساز
میکروسکوپ ها را می توان در شاخه های ذیل تعریف کرد:
میکروسکوپ های نوری
این نوع از میکروسکوپها، میکروسکوپهای اپتیکی نیز می نامند. نحوه عمل میکروسکوپهای نوری بر اساس و مبنای رویت طیف نور مرئی ست که با چشم انسان قابل تشخیص باشد. برای رویت و مشاهده نمونه در میکروسکوپ های نوری یا اپتیکی کافی ست تا نمونه در زیر عدسی شیئی قرار بگیرد و کاربر از عدسی چشمی با چشم خود به نمونه نگاه کند، در اصل تصویر از طریق برخورد نور به نمونه گذاشته شده و عبور نور از عدسی ها به چشم می رسد. به چنین ساختاری که بر مبنای عبور نور از عدسی استوار است میکروسکوپ نوری یا اپتیکی نامیده می شود.
لازم به ذکر است که عبور نور از این عدسی ها بر اساس قوانین فیزیک است که منجر به پراش نور و در واقع تغییر ماهیت رنگی آن می شود. میزان بزرگنمایی در میکروسکوپ های نوری، از ضرب کردن میزان بزرگنمایی درج شده بر روی عدسی چشمی و شیئی بدست می آید.
میکروسکوپ های الکترونی
ساختار میکروسکوپهای الکترونی به گونه ای ست که برای مشاهده نمونه،به جای نور مرعی از تابش الکترون بر نمونه و تفسیر بازتابش الکترون برای استفاده می گردد و از آنجایی که تابش الکترون به چشم بسیار خطرناک ست، به جای رویت مستقیم بازتابش از صفحه ای استفاده می شود که این این صفحه در هنگام برخورد بازتابش الکترون به رنگ سفید و قسمت هایی که بازتابش الکترون به آن نرسیده مشکی رنگ باقی می مانند که در این صورت می توانیم ، نمونه را مشاهده نماییم.
تفاوت میکروسکوپهای نوری و الکترونی
تفاوت اصلی میکروسکوپ نوری و الکترونی در سیستم تابش و بازتابش برای ایجاد تصاویر است. در میکروسکوپهای نوری از نور مرئی برای تابش و بازتابش استفاده می گردد که از محدودیت هایی برخوردار است اما با این تفاصیل این گونه میکروسکوپها از رایج ترین و پر مصرف ترین نوع میکروسکوپها در آزمایشگاه ها به شمار می روند.
در میکروسکوپ های الکترونی از تابش یک پرتو الکترون به نمونه استفاده می کردد بدین صورت که بار منفی الکترون به وسیله یک تفنگ مخصوصی به سرعت بر سطح نمونه تابیده شده و باز تابش آن به صفحه نمایش فلورسنت برخورد کرده و بدین ترتیب تصویر ایجاد شده بر روی آن قابل مشاهده ست.
البته به دلیل اینکه در ساختار داخلی میکروسکوپهای الکترونی خلاء وجود دارد امکان مشاهده فرآیندهای زیستی مانند تقسیم سلولی، به صورت زنده وجود ندارد، زیرا قرار گیری میکروسکوپ الکترونی در خارج از خلاء باعث جذب تمامی الکترون ها توسط هوا شده و عملا چیزی قابل مشاهده نخواهد بود. در صورتی که در میکروسکوپهای نوری به راحتی می توان این فرآیند ها را مشاهده کرد.